Карціна “Сібірскія стрэлкі” палатно, алей 210Х 320 см. 2014-2016 гады.
Хронікі стварэння карціны.
Калі ў мяне з’явіўся свой аўтамабіль, я ўжо ведаў, што неўзабаве накіраваны на бераг возера Нарач. Падарожнічаючы па наваколлі вёсак Занарач і Стаховцы, я выявіў мемарыяльную дошку з надпісам, відавочна адносіцца да перыяду Першай сусветнай вайны: “Ці не шуміце вы, хвоі зялёныя, ня будзеце вы слаўных герояў!”. Прайшоўшы крыху вышэй, я ўбачыў панараму вялізнага возера, на берагах якога цяпер Нацыянальны парк, а амаль сто гадоў таму на іх адбылася самая крывавая бітва на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Пабываўшы ў вёсцы Чарэмшыцы, я ўбачыў вялікі драўляны крыж з надпісам на пліце, прыбітай да яго: “доблесныя войнам- сібіракам, загінулым у Нарацкай аперацыі 1916г. Ад удзячных нашчадкаў ». Праз два гады, у маёй майстэрні стаяў на чорным мальберце палатно памерам два на тры метры.
Сваю працу я пачаў з эцюда будучай карціны. З кожным днём, разважаючы над зместам будучага працы, знаходзіліся нечаканыя і супярэчлівыя дэталі, што, як спрыялі, так і адводзілі ад канчатковага, вобразнага рашэння персанажаў. Першапачаткова, вёўся пошук разнастайнасці паводзін характараў. Кампазіцыя пачыналася з касцяка, такім касцяком стала цэнтральная група фігур, кожны персанаж павінен быў мець свой паварот, выраз і здзяйсняць рух да мэты з уласцівымі толькі яму унікальнымі рысамі, такі погляд для мяне быў прынцыповы ў імя пазбягання «лялечны» адлюстро на карціне людзей.
Прыблізна да завяршэння эскіза, які па свайму прызначэнню павінен мець папярэднюю схему, рытмічнасць, танальнасць будучай карціны і паказваць на галоўны кірунак руху да ўвасаблення задумы, я ўсвядоміў неабходнасць укараніць у групу салдат правей ад цэнтральнай групы фігур жаночы вобраз. Не было сомнения- гэта павінна быць Яўгена Варанцова! На гэтым этапе працы я валодаў інфармацыяй, што яна загінула «ля возера Нарач» ў складаным баі, дзе праявіла лепшыя якасці сумленнага і адважнага салдата. Неўзабаве, мне стала вядома пра тое, што яна была добраахвотнікам трэцяга сібірскага стралковага палка, у той момант я яшчэ не ведаў ні роты, дзе яна служыла, ні ад куды яна прыбыла на фронт, больш за тое, я доўга і беспаспяхова не мог адшукаць дакладны адказ на адно пытанне: у якой якасці і ў якой знешнім выглядзе яна была? Так, першапачаткова на карціне вышэй правага кута быў намечаны вобраз сястры міласэрнасці. Але яшчэ перад гэтым, пасля аналізу эцюда да карціны, я, як заўсёды смела і ўпэўнена, вызначыў памер будучага палатна і дакладна ведаў, што вобразы мне дадуцца ў фармаце, у тым ліку і меркаваны жаночы. Так і сталася!
29 кастрычніка 2014 года на вялікім палатне я пачаў вызначаць будучы малюнак вуглём. Галоўнае – я быў упэўнены сэрцам, што вобразы, якія выходзілі з-пад кавалачка вугалю, жылі ў маім падсвядомасці з моманту зараджэння ідэі. У працы над карцінай я не выкарыстаў натуршчыкаў. Кожны з створаных мною персонажей- плод вобразнай апрацоўкі убачанага на фотаархівах эпохі вялікай вайны, без прамога іх выкарыстання. Мне патрэбныя былі лёсу, погляды, міміка, але, ні як не тэатральнасць у паводзінах герояў карціны. Я прымушаў жыць розныя асобы і характары ў сітуацыі, якая склалася, складаным руху па пагорыстай заснежанай мясцовасці і рэштках драцяных загарод, закрануць двухсуточный артпадрыхтоўкі. Апускаючы салдат у гэтыя ўмовы, мной вызначалася, шляхам пошукаў і разважанняў, іх паводзіны і рытмічнасць руху груп салдат, дзе ланцугу атакавалых пачынаюць рассыпацца па меры ўскладнення ландшафтных умоў, правальваюцца ў падталы снег, групуюцца і падбадзёрвалі кароткімі размовамі сябар з тым адным, якога праз ўжо хвіліну не стане …
Зносіны салдат з адной роты паміж сабой пры пераходзе праз яр, адкуль немец яшчэ не бачны. Напалоханыя, разгубленыя, валявыя, упэўненыя і смелыя взгляды- ўсё чалавецтва, усё, што яны маглі адчуваць у «хвіліну перад атакай» мяне цікавіла з усёй запалам і, у спробе максімальна выразнага вырашэння гэтага моманту, стан пошуку мучыла мяне на працягу ўсёй працы над палатном.
У адну раніцу мае вучні прыехалі да мяне на заняткі па жывапісу і ўбачылі велізарны палатно, для іх гэта стала вельмі запамінальным момантам. Кожны з іх бачыў, як карціна, раз за разам, ажывае, калі яны прыязджалі зноў і зноў: ад вугальнага малюнка на паверхні да яркага маляўнічага пласта. Часам персанажы выяўляліся на вачах у маіх выхаванцаў, і яны бачылі, як пэндзаль мастака нараджае жывыя вобразы за некалькі хвілін.
Вясной – летам 2015 года пачаўся адзін з самых напружаных этапаў працы і збору неабходнага матэрыялу. Я вёў дзённік, куды выпісваў ўсе хвалюючыя мяне дэталі пра другую арміі, пра яе камандаванні, шукаў інфармацыю аб складзе палкоў.
Салдаты і афіцэры ішлі ў атаку на фоне панарамы возера Нарач з боку вёскі Занарач, недалёка ад вёскі Стаховцы, мне здавалася, што гэты пейзаж і стане самым верным, але неўзабаве я змяніў свой погляд на гэта …
Па меры знаходжання новых дэталяў і інфармацыі мне давялося стаць перад сур’ёзным выбарам: дапускаць мастацкая выдумка ці ж максімальна абмежаваць яго. У выпадку, калі ён дапускаўся – усё станавілася ўжо на свае месцы і заставалася толькі завяршыць прапрацоўку персанажаў, але калі няма, то давядзецца многае мяняць. Вядома, лепш за ўсё першапачаткова вырашаць гэтае пытанне яшчэ ў эскізе і зрабіць проста ілюстрацыю падзеі, але я задаю, адразу ж, сабе і многім іншым пытанне: а як жа тады перажыць разам з персанажамі свайго твору іх нягоды? Адразу, усё лагічна расклаўшы і выканаўшы карціну як нарматыў, мне патрэбна была жывая і моцная карціна, і я прыняў рашэнне, як да мяне можа прыйсці гэта: неабходна выношваць ідэю, бачачы яе частковае ўвасабленне, адкрыць якое адсутнічае і стварыць цэльны, і дакладны вобраз! Таму я пісаў, шукаў і адкрываў адначасова!
Маляўнічыя месцы Нарачанскага краю ператварыліся вясной 1916 г. у страшны тэатр мужнасці і адчаю, страху і гераізму, самаахвяравання і непераадольнага імкнення выжыць – гэта павінна быць на карціне, і я ставіў задачай перадаць гэта, як мага менш звяртаючыся да прамой ілюстрацыі.
Увосень 2015 года многія, хто бачыў палатно, ужо казалі, што я скончыў сваю працу. Але тым больш здавалася яшчэ трэба працаваць над ім … Мне не давала спакою адчуванне, што геаграфічнае месца гібелі Яўгеніі Варанцовай, а да яе многае па задумцы прывязвалася, зусім не «у Нарачы», у літаральным сэнсе, і я пачаў пошукі адказу. У кнізе Генадзя Малышава «Нарачанскае рэха Вердена» я нечакана наткнуўся на склад 2-ой ўдарнай рускай арміі на момант правядзення Нарацкай аперацыі (5 (18) сакавіка – 17 (30) сакавіка 1916 года). Падчас правядзення Нарацкай аперацыі 2-ой арміяй камандаваў камандуючы 4-ай арміяй генерал Рагоза Аляксандр Францавіч, які падзяліў войскі 2-й арміі на тры ударныя групы (Паўночную, Цэнтральную, Паўднёвую) і рэзерв. Мяне цікавіў 1-шы сібірскі армейскі корпус, камандзір генерал ад кавалерыі Міхаіл Міхайлавіч Пляшкоў. У склад менавіта гэтага корпуса ўваходзіла 1 сібірская стралковая дывізія і 3 сібірскі стралковы полк, у пятую роту якога прыбыла з Масквы добраахвотнік, 17-ці гадовая Яўгенія Варанцова, дачка бухгалтара Голутвинской фабрыкі, якая здолела натхніць цэлы полк прыкладам стойкасці, знаходлівасці і бяспрыкладнай адвагі. Напярэдадні атакі яна настаяла на сваім удзеле ў ёй, нягледзячы на тое, што была прыпісаная да каманды сувязі і магла знаходзіцца ў тыле. Ідучы з вінтоўкай наперавес, яна натхняла якія ідуць побач салдат, падабраўшыся да драцяных загародах, першая знайшла праход сярод разбураных артабстрэл ўмацаванняў і, з крыкам «Братцы, наперад!», Павяла за сабой байцоў, неўзабаве яе забіла германская куля, а гераічны прыклад яе подзвігу стаў несмяротным!
Стала відавочна, што пацвярджалася і спісам, і картамі размяшчэння войскаў, што патрэбны для мяне кагорта ваяваў у Паўночнай ударнай групе і ўдзельнічаў у баях на паўночны захад ад Пастаў. А гэта значыла, што геаграфічна на палатне не можа быць возера Нарач, а толькі лясіста-узгорыстая мясцовасць з рэдка праглядаю азёрамі, хутчэй за ўсё ў раёне вёсак Ярава і Курта. Інакш я трапляў бы геаграфічна ў пазіцыі 7-й пяхотнай дывізіі на паўднёвым беразе возера Нарач, у склад якой уваходзілі 25-ый пяхотны Смаленскі генерала Раеўскага полк, 26-ый пяхотны Магілёўскі полк, 27-ый пяхотны Віцебскі полк 28-ый пяхотны полацкі, 7-ая артылерыйская бригада- усе яны ставіліся да Паўднёвай ударнай групе, камандзір генерал ад інфантэрыі Балуеў Пётр Сямёнавіч.
Перада мной стаў выбар: выправіць геаграфію або замяніць воінскае падраздзяленне. Адказ быў адназначны: вобраз Варанцовай і сібірскія стрэлкі! Я змяніў ландшафт, прыўнясучы ў яго лясістай мясцовасці, і ён адразу ўзмацніў неабходную атмасферу, дадаў праўдзівасці і драматызму ў кампазіцыю.
Галоўнае – зараз я цвёрда ведаў: які менавіта шыфр мне варта наносіць на пагоны маім персанажам, але было яшчэ шмат чаго, што прасіла ў мяне ў падсвядомасці адказ …
Некаторыя паважаныя эксперты, убачыўшы карціну, сказалі мне, што ў прынцыпе, усё ў ёй «адпавядае», але мне здавалася, што гэта спісванне на дапушчэнне ў мастацтве хібнасцяў і я не даверыўся такому погляду, як аказалася не дарэмна …
Студзеньскім вечарам 2016 гады я прыняў рашэнне адшукаць праз сацыяльныя сеткі нашчадкаў салдат ці тых, хто займаецца рэканструкцыяй сібірскіх стралковых палкоў, і быў гарачае падтрыманы ў сваіх пачынаннях Нова-Мікалаеўскі ВІК «Сібірскія стрэлкі». Праз гэты клуб я выйшаў на ліставанне з Іванам Бутакова з Іркуцка – гісторыкам, экспертам па уніформе, сцягоў сібірскіх стралковых палкоў. Больш за тое, ён займаецца рэканструкцыяй падраздзяленняў, блізкіх да тых, што мяне больш за ўсё цікавілі.
Дзякуючы гэтаму чалавеку я даведаўся велізарны скарбніца карыснай інфармацыі, і нават такі факт: 3-ці Сібірскі стралковы полк стаяў у Нікольск-Ўсурыйску, што ў Прымор’е. Ну, а самае галоўнае – з’явіліся важкія і слушныя заўвагі, у выпадку выпраўлення якіх праца будзе куды верагодней. Склаўшы план работы і чарговасці паправак, я ў гэты ж вечар пайшоў адразу ў майстэрню. Цэлую ноч, як і 5 будучых начэй, з інтэрвалам у суткі для сну, я пісаў карціну да самага світання! Але гэтага можна было і не рабіць, так як карціна ў тым выглядзе, у якім яна ўжо была, атрымала досыць шырокае адабрэнне і станоўчыя водгукі, але мне ўсё гэта здавалася пачатак, уважліва Не прааналізаваныя сюжэтам, і галоўнае – я рабіў гэтую карціну для сапраўдных патрыётаў, якія ўмеюць цаніць дакладнасць!
Перш за ўсё, па радзе Івана, я змяніў сцяг. У папярэднім варыянце яно было ўзору 1800 года. Для дакладнасці яго неабходна было замяніць новым, выдадзеных паліцу пасля руска-японскай вайны ў 1906 годзе.
Мне стала вядомая ўся гісторыя палка ад года яго заснавання. Я нават стаў валодаць інфармацыяй, што 22 кастрычніка – палкавы свята.
У 1829 з 1-га батальёна Іркуцкага гарнізоннага палка створаны Сібірскі лінейны №13 батальён. Старшынства ад 1-га батальёна Табольскага гарнізоннага палка (созд. Ў Якуцку у 1720 г.). З 1858 – Лінейны №3 батальён Усходняй Сібіры (Усходне-Сібірскі лінейны №3 батальён). З 1865 – 3-ці Усходне-Сібірскі лінейны батальён. З 1880 – 3-ці Усходне-Сібірскі стралковы батальён. З 1898 – 3-ці Усходне-Сібірскі стралковы полк. З <br> 1910 – 3-ці Сібірскі стралковы полк.
З моманту стварэння выкарыстаў старое сцяг обр.1800 года паскардзіліся батальёну ў складзе Гарнізоннага ген. маёра Леццано палка 1800/07/05 года. 25 чэрвеня 1838 года на сцяг падаравана Юбілейная Аляксандраўская стужка і клямар з надпісам
“П1.1720.Сибирского Гарнізон Табольскі полк.
1838. Сібірскага лінейна №13-га баталиона “.18 лістапада 1885 года на дрэўка сцяга ўсталяваная клямар з надпісам:
“П1. 1720. 1-й батальён Табольскага Гарнізоннага палка.
1880. 3-га Усходне-Сібірскага стралковага баталиона “.6 снежня 1906 гады 3-му Усходне-Сібірскім стралковай паліцу падаравана георгіеўскія сцяг обр. 1900 гады з надпісам” За адзнаку пад Ляаяне у 1904 годзе, у Сандепу ў 1905 годзе “. Усе неабходныя надпісы, у адпаведнасці з хронікай, былі адлюстраваны мною на карціне. Гісторыя воінскага падраздзялення – на клямары і Александроўскай юбілейнай стужцы, надпіс за адрозненне на георгіеўскай стужцы пад Спасам на сцягу. Іван Бутаков перапісваўся са мной на працягу некалькіх тыдняў па некалькі гадзін у дзень і даваў неабходныя парады нават па дэталях, што, на першы погляд, не кінуцца нават у вочы: прыцэльная планка Канавалава, ружэйныя рамяні, ахоўныя пятліцы, мельхіёравы пули.Хоть страты былі вялікія, у 1916 году ад кадравых вайскоўцаў, і другой чаргі прыбылі на фронт засталіся адзінкі. але заставаліся узнагароджаныя салдаты за ўдзел у руска-японскай вайне, якія, усё ж, апраналі на грудзі свае медалі з «японскай» разам георгіеўскімі крыжамі ідучы ў атаку але ўжо на германца.
Галоўны герой карціны – капітан, смела які ірвецца наперад, ён, відаць, шмат ваяваў, і страх ужо не скоўвае яго руху, нягледзячы на яшчэ пакінутыя элементы драцяных загарод, робіць смелы крок у бок рэшткаў ўсё яшчэ небяспечнай занесенай снегам калючага дроту, побач з халявай яго бота забіты немец, ён ужо завеян снегам і абледзянелай. Па правую руку капітана, прыглядаючыся да яго рухам, робіць паўтор яго смелых крокаў паручнік. Знамя нясе падпрапаршчык, які зноў аказаўся раней за тэрмін ўсвядоміць, што напад, хутчэй за ўсё, захлынецца, ён разумее, што ён падзе адным з першых, бо сцяг у яго руках. Яфрэйтар, на пярэднім плане, не чакаючы загаду, ужо цаляе і збіраецца страляць без загаду. Які размясціўся за яго спіной унтэр-афіцэр запраўляе мельхіёравы патроны ў затвор вінтоўкі, салдат, па правае плячо ад яго, углядаецца ў пазіцыі германцаў. Усё гэта ў процівагу строга збудаваным ланцугах на далёкім плане і крочыў у размове праз яр салдатам, што пакуль бачаць наперадзе толькі сваіх палкавых таварышаў ды святло каля сцяга на версе гары, куды ім толькі трэба будзе ўзлезці і ўбачыць тое, што першыя ланцуга ўжо ўсвядомілі. Сярод мужчын і жаночы вобраз, ён, больш за іншых, скіраванасці да мэты, не зважаючы, на дарагую за гэта цану.
Іван не шкадаваў свайго часу, дапамагаючы мне зразумець многія тонкасці Рускай Імператарскай арміі, напэўна, ён не менш мяне хацеў, каб гэтую карціну ацанілі і уніфармісты, і рэканструкцыя. Менавіта ён пераканаў мяне ў неабходнасці змяніць афарбоўка пагон з галунамі на ахоўны, што, першапачаткова мяне насцярожвала ў сувязі са зліццём салдат у адну агульную масу. Але гэтая праблема была ператворана з недахопу ў перавага.
Ланцуга атакавалых выстройваліся хвалямі па 1-2 роты атакавалых на адлегласці 30-40 крокаў, каб паменшыць страты ад ружэйнага і артылерыйскага агню. Неабходнасць прысутнасці Пулемётные каманды, у першых ланцугах, апраўданая эфектыўнасцю яе выкарыстання пры падаўленні агню праціўніка з толькі што занятай пазіцыі. На карціне таксама паказаны найбольш зручны спосаб транспарціроўкі кулямёта сістэмы “Максім” трыма байцамі, ён без лючка пад снег у адрозненне ад больш позняй савецкай мадэрнізацыі. Па воінскім статуце РІА сцяг можа несці толькі унтэр-афіцэр, у асобных выпадках падпрапаршчык. У афіцэраў на палявым паходным рыштунку рэвальверны шнур мацаваўся да рамяні за Кабур, а не на шыю пад каўнер. Дэталі па амуніцыі не засталіся без пільнай увагі: афіцэрскі пяхотны цямляк з жалуды у адрозненне ад кавалерыйскага, што павінен быць з Бахрамам; верная форма эфеса афіцэрскай шашкі пад кут адрознівала яе ад іншага халоднай зброі, пасавыя скураныя падсумкі ў стралкоў і іх парнае колькасць у кожнага байца, брызентавыя эрзац-падсумкі, шанцевый інструмент (лапатка, сякера, киркомотыга), сухарныя сумкі, рэчмяшкі, размяшчэнне какарды уверсе на папахе- ўсё гэта здавалася б празмернасці, ня якое ўплывае на галоўную артэрыю карціны, але я вам скажу, што гэта яе даспехі, даспехі пэўнасці, і для мяне яны вельмі важныя!
У самыя крытычныя моманты всеночных работ над палатном пасля заўваг і каментароў да папраўкамі, мяне падтрымліваў саветам і пайкай гісторык Дзмітрый Лапцэвіч, што ўпоравень не спаў як і я, таксама перажываў і хацеў, каб выйшла усё як трэба, з найменшымі прамашка!
Адно з нешматлікіх свядома дапушчаных недакладнасцяў – памеры сцягоў, што мною павялічаны для падкрэслення іх значнасці, памеру ўплыву на псіхіку салдат, цэнтральнае знамя- сонца маёй карціны!
Калі я пісаў пэндзаль стрэлка, запраўляецца ў вінтоўку мельхіёравы кулі, да мяне патэлефанавала жонка і паведаміла, што нарадзіла мне сына! Пасля, ніжэй гэтага ўчастка на палатне я напісаў прысвячэнне карціны мойму нованароджанаму сыну Сцяпану! Мой сын і мая карціна выношваліся і нараджаліся адначасова!
У другой палове лютага 2016 года, у прысутнасці прафесара БДАМ Яўгена Феліксавіч Шунейка, я здзейсніў каляровае і танальны абагульненне элементаў карціны, расставіў каляровыя акцэнты і паставіў свой подпіс.
Разам з лідэрам суполкі «Weltall» і маім надзейным таварышам Юрыем самкі ў пачатку сакавіка 2016 года мы здзейснілі перавоз велізарнай рамы для напісанай карціны ў складаных умовах надвор’я і победили- карціна стала ў аправу!
У апраўленай карціне я паклаў фінішныя ўдары пэндзлем, пасля чаго дастаў яе з рамы для пакрыцця трыма пластамі акрыл-стирольного лаку. Пасля прасушкі рама мацавацца ўжо надоўга. З гэтага моманту карціна завершана!
Дарагі глядач і чытач, хачу звярнуцца да цябе з просьбай прымножыць пачатае – і слаўныя героі другой айчыннай вайны, будуць спаць спакойна, яны заслужылі гэты гонар!